Ο χρυσός ,πηγές και επεξεργασία.
Η ελληνική μυθολογία συνδέει την επεξεργασία των πολύτιμων μετάλλων με μακρινούς λαούς. Η φήμη του πακτωλού ή χρυσορρόα ποταμού στη Μικρά Ασία έχει μείνει ζωντανή μέχρι σήμερα στην έκφραση "αυτός είναι πακτωλός" που χρησιμοποιείται για πήγες μεγάλου πλούτου. Τα νερά του ποταμού μεταφέρουν μαζί με την άμμο και ψήγματα χρυσού από το όρος Τμώλο από όπου πηγάζει. Από τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας έρχεται και το χρυσόμαλλο δέρας. Ο μύθος της χρυσής προβιάς είναι συνδεδεμένος με την τεχνική διαχωρισμού των ψηγμάτων του πολύτιμου αυτού μετάλλου από τους κόκκους της άμμου. Εκεί μακριά στη Σκυθία μάζευαν το χρυσάφι μέσα από την άμμο του ποταμού Ορόντη. Έβαζαν άμμο και ψήγματα χρυσού επάνω σε μία προβιά και έριχναν με δύναμη νερό. Το αποτέλεσμα ήταν η άμμος να φεύγει, ενώ το βαρύτερο χρυσαφί μπλέκονταν στα μαλλιά της προβιάς. Στη συνέχεια άφηναν το δέρας να στεγνώσει και το τίναζαν για να μαζέψουν τα ψήγματα του χρυσού. Ο ποταμίσιος αυτός χρυσός περιέχει πάντοτε ασημί και έχει ανοιχτό κίτρινο χρώμα για αυτό ονομάστηκε ήλεκτρο. Εκτός από το ποταμίσιο υπάρχει και ο χρυσός που εξάγεται από φλέβες πετρωμάτων τόσο στην επιφάνεια του εδάφους (χρυσός μεταλλευτός) όσο και σε στοές σε βάθος (χρυσός ορυκτός). Η διαφοροποίηση του χρώματος των κραμάτων σύμφωνα με τα στοιχεία που τα συνθέτουν. οδήγησε από νωρίς τον άνθρωπο να εφεύρει διάφορους συνδυασμούς μετάλλων. Στην αρχαιότητα τα πιο συνηθισμένα κράματα ήταν αυτά που περιείχαν ασήμι και χαλκό.
Ο χρυσός στην Ελλάδα.
Για τον Ελληνικό χώρο οι πηγές του χρυσού της Κρήτης και των Μυκηνών δεν είναι γνωστές. Στην κλασική και ελληνιστική Ελλάδα υπήρξαν ορισμένες τοποθεσίες που έδωσαν χρυσαφί, αλλά γρήγορα εξαντλήθηκαν. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν τη Θάσο, τη Σίφνο κ.α. Ευρεία χρήση του χρυσού παρατηρείται στους χρόνους του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας που εκμεταλλεύτηκε τα ορυχεία του Παγγαίου όρους. Στη συνέχεια οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφεραν στην Ελλάδα τους θησαυρούς των Περσών. Αυτό το κύμα χρυσού στάθηκε αφορμή για μία 
εντυπωσιακή άνθηση της Ελληνικής μεταλλοτεχνίας. Κάτω από την επίδραση του περσικού πολιτισμού, οι Έλληνες τεχνίτες χρησιμοποίησαν πολύ τους ημιπολύτιμους λίθους. Στα τελευταία προχριστιανικά χρόνια η χρυσοχοία των Ελλήνων θεωριόταν η πιο τέλεια. Σκύθες, Πέρσες, Ιταλοί, κ.ά. πλήρωναν ακριβά τα ελληνικά κοσμήματα και τους Έλληνες δούλους που γνώριζαν την τέχνη του χρυσού. Έτσι βλέπουμε πολλά χρυσά αντικείμενα ελληνικής τέχνης να βρίσκονται στα μουσεία του Ερμιτάζ του Τάραντα και αλλού.
Το κόσμημα.
Η σπανιότητα του χρυσού είναι η αιτία της εξαφάνισης των παλιών κοσμημάτων. Από γενιά σε γενιά, τα παλιά κοσμήματα καταστρέφονταν για να φτιαχτούν από το 
υλικό τους καινούργια. Οι αρχαίες ταφές, που φύλαξαν ανέπαφα δείγματα χρυσοχοΐας είναι η σημαντικότερη πηγή των γνώσεων μας πάνω σε αυτή τη μορφή της τέχνης. Το χαρακτηριστικό που κάνει το αρχαίο κόσμημα να ξεχωρίζει από το σύγχρονο είναι ότι σήμερα αποτελεί ένα απλό στολίδι, ενώ στους αρχαίους είχε έντονο μεταφυσικό συμβολισμό. Ακόμα και όταν το κόσμημα δεν απεικονίζε θεότητες συχνά αναφερόταν σε αυτές. Ετσι βλέπουμε μία καρφίτσα για τα μαλλιά να τη στολίζουν δυο περιστέρια, πουλιά συνδεδεμένα με τη θεά Αφροδίτη. Τον κόσμημα αυτό είχε την ιδιότητα να κάνει πιο αξιαγάπητη αυτήν που το φορούσε. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το ρόδι,σύμβολο της Περσεφόνης, θεάς της αναγέννησης της φύσης, που στολίζει αρχαία κοσμήματα.
Χρυσός καί νόμισμα.
Το χρυσάφι σαν συναλλακτική αξία άργησε να χρησιμοποιηθεί. Πρώτοι οι Λύδες έκοψαν χρυσά νομίσματα γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ., μεταχειριζόμενοι τον χρυσό του Πακτωλού ποταμού. Μέχρι την εποχή του Φιλίππου του Β' της Μακεδονίας χρυσά νομίσματα κόβονταν μόνο σε περίοδο κρίσης. Στην Αθήνα, οι πιο σημαντική νομισματοκοπή ήταν από το ασημί του Λαυρίου. Τα πρώτα νομίσματα είχαν μάλλον ακανόνιστο σχήμα. Έτσι ήταν εύκολο για όποιον μικροαπατεώνα ήθελε να κόψει μία άκρη πολύτιμου μετάλλου. Αιώνες αργότερα, βρέθηκε λύση στο πρόβλημα αυτό: τα νομίσματα απόκτησαν κανονικό κυκλικό σχήμα και ακόμη αργότερα στο πλάι τους χαράχτηκαν κάθετες γραμμές.
Ο χρυσός στη χριστιανική εποχή.
Ακόμα και τώρα που η τιμή του χρυσού έχει ανέβει σε μεγάλα ύψη, το μέταλλο αυτό αρέσει όχι μόνο για την
αξία του αλλά και για την ομορφιά του. Εκτός από τη σπανιότητα του που τον κάνει πολύτιμο, ο χρυσός έχει την ιδιότητα να μην οξειδώνεται και η αιώνια λάμψη του μοιάζει με του ήλιου. Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό του έδωσε μία συμβολική αξία που συναντάμε από την αρχαιότητα μέχρι την τέχνη των νεότερων χρόνων. Τα αρχαία χρυσά αφιερώματα των θεών της Αιγύπτου. των Σκυθών, της Ελλάδας και της 
Ρώμης, με νέα μορφή, μπαίνουν στους χριστιανικούς ναούς. Οι εκκλησίες κοσμούνται με χρυσά αντικείμενα, καντήλια, ιερά σκεύη, τα χειρόγραφα και οι εικόνες γίνονται χρυσοποίκιλτα και οι κληρικοί φορούν χρυσοκέντητα άμφια και βαριά κοσμήματα. Αν μελετηθούν όπως τους αξίζει, η μορφή και ο συμβολισμός των πολύμορφων χρυσών αντικειμένων μπορούν να μας δώσουν πολλές και ποικίλες 
πληροφορίες. Ποια ήταν η τεχνολογία κάθε εποχής, πώς έλιωναν το μέταλλο, πώς το δούλευαν, τι κράματα χρησιμοποιούσαν. Ποιους εμπορικούς δρόμους ακολουθούσαν ο χρυσός και τα κοσμήματα. Ποια ήταν η μόδα της κάθε εποχής και από που δεχόταν επιδράσεις. Με ποιους κοινωνικούς και μεταφυσικούς συμβολισμούς ήταν φορτισμένο σε κάθε εποχή τόσο το ίδιο το μέταλλο όσο και το χρυσό αντικείμενο.
Α.Λ.
Οι φωτογραφίες είναι του Γ. Σημηριώτη.
Από το περιοδικό Αρχαιολογία (Τεύχος 1-Νοέμβριος 1981)